محمد قریش شهاب متولد 16 فوریه 1944 (22 بهمن 1322 ش) در دوران اشغالژاپن در منطقه سولاوسی بدنیا آمده است و اکنون 74 سال دارد. وی دانشمند علوم قرآنی و وزیر اسبق دین (1998) اندونزی است.
محمد قریش شهاب از یک خانواده سادات – بوگیس تبار (یکی از گروه های قومی در جزیره سولاوسی جنوبی) است. پدرش عبدالرحمن شهاب نام داشت که عالم دینی و استاد در زمینه تفسیر بود. عبدالرحمن شهاب به عنوان یکی از عالمان دینی، تجار و سیاستمداران مشهور سولاوسی جنوبی بود. به امور آموزشی و پرورشی توجه خاصی داشت که ریاست دو دانشگاه اسلامی مهم در منطقه شرقی اندونزی بر عهده گرفت؛ یعنی دانشگاه اسلامی اندونزی (خصوصی) از 1959 تا 1965 و دانشگاه اسلامی دولتی علاء الدین از 1972 تا 1977.
از سال 1958 برای تحصیل راهنمایی و دبیرستانی در مصر بود و پس از آن، تحصیلات خود را در دانشکده اصول الدین دانشگاه الازهر در رشته تفسیر و حدیث ادامه داد که در سال 1967 مدرک لیسانس را کسب کرد. دو سال بعد (1969)، فوق لیسانس خود را با عنوان پایان نامه "اعجاز تشریعی قرآن کریم" به پایان رساند.
وی در سال 1973 به اندونزی برگشت و تا 1980 سمت های مختلف مانند معاون دانشگاه، مشاور پلیس شرق اندونزی در زمینه تربیت روحی و غیره به عهده داشت. وی با همه وظایفی که داشت، هنوز هم به کارهای تحقیقاتی، از جمله اجرای همزیستی مسالمت آمیز ادیان در اندونزی (1975) و مسئله اوقاف در سولاوسی جنوبی (1978) می پردازند.
قریش شهاب درسال 1980 به دانشگاه الازهر مصر جهت اخذ دکترای خود در رشته تفسیر قرآن کریم برگشت و دکترای خود را در مدت دو سال گرفت. سال 1984 مرحله جدیدی برای قریش شهاب بود. مأموریت او از شهر ماکاسار به جاکارتا (دانشکده اصول الدین) منتقل شد. در اینجا به تدریس تفسیر و علوم قرآن برای لیسانس تا دکترا تا سال 1998 می پرداخت و برای دو دوره (1992-1996 و 1997- 1998) ریاست دانشگاه شریف هدایت الله را به عهده گرفت و پس از آن به عنوان وزیر دین در حدود دو ماه در اوایل سال 1998 انجام وظیفه کرد و بعد از آن سفیر اندونزی در مصر شد.
علاوه بر تدریس، سمت های مهم مانند عضو لجنه تصحیح قرآن وزارت دین از 1989، دستیار رئیس انجمن روشنفکران مسلمان اندونزی، مسؤول انجمن علوم اسلامی و کنسرسیوم علوم دینی در وزارت آموزش و فرهنگ، عضو هیئت تحریریه مجلات مطالعات اسلامی، علوم قرآن، منبر علما و مطالعات دینی و فلسفی به او سپرده شد.
علاوه بر فعالیت های فوق، قریش شهاب نیز به عنوان یک نویسنده و سخنران برجسته شناخته شده است. بر اساس زمینه علمی و قدرت تبیین ایده ها و اندیشه ها با زبان ساده و صریح، منطقی و معتدل، او به عنوان سخنران و نویسنده برجسته و مورد پذیرش همه سطوح جامعه ظاهر شده است. سخنرانی های او در مساجد معتبر در جاکارتا مانند مسجد الطین، سوندا کِلاپا، فتح الله و استقلاال و ایستگاه های تلویزیونی یا رسانه های الکترونیکی مانند شبکه های RCTI و مِترو (Metro TV)، به ویژه در ماه مبارک رمضان (هر روز) انجام شده است.
با اینکه قریش شهاب تنها متخصص قرآن در اندونزی نیست، اما توانایی او در ترجمه و ارائه پیام های قرآن در عصرهای فعلی و پست مدرن، او را نسبت به سایر متخصصان قرآن بهتر و برتر می دانند. در زمینه تفسیر، او بر اهمیت استفاده از روش تفسیر موضوعی (یعنی تفسیر با جمع آوری تعدادی از آیات در سوره های مختلف که در مورد یک موضوع بحث می کنند) تأکید دارد، سپس مفاهیم کلی آیات را توضیح می دهد و نتیجه را به عنوان پاسخ به موضوع مورد بحث می گیرد. به اعتقاد وی، با استفاده از این روش، نظرات قرآن درباره مسائل مختلف زندگی بیان می شود و همچنین می توان به عنوان شواهدی استفاده کرد که آیات قرآن با توسعه علم و تکنولوژی و پیشرفت تمدن جامعه سازگاری دارد.
قریش شهاب بر لزوم درک وحی الهی نه تنها از متن، بلکه همراه با سیاق آن تاکید دارد تا پیامهایی که در آن وجود دارد، بتواند در زندگی واقعی مورد استفاده قرار گیرد. او همچنین بسیاری از شاگردان و دانشجویان خود، به ویژه در سطح تحصیلات تکمیلی ایجاد انگیزه می کند که در زمینه تفسیر قرآن با تمسک به قوانین تفسیری مراعات کنند. به باور وی، تفسیر قرآن هرگز پایان نخواهد یافت. از زمانی به زمان دیگر، تفسیرهای جدید همراه با پیشرفت علم و مقتضیات زمان ظاهر می گردد. با این حال، او خاطر نشان می کرد که حنبه احتیاط و دقت در تفسیر قرآن مراعات شود تا کسی به راحتی ادعا نکند که نظر او همان نظر قرآن است. و حتی یک گناه بزرگی است اگر کسی نظر خود را بر قرآن تحمیل کند.
قریش شهاب یک مفسر مربی است. تخصص او در حوزه تفسیر به حوزه تربیت خدمت داده است. موقعیت های وی به عنوان معاون و یا رئیس دانشگاه، وزیر دین، رئیس مجلس علماء اندونزی، مشاور وزیر آموزش و فرهنگ، عضو هیئت مشورتی آموزشی، نویسنده مقالات علمی و سخنران، با فعالیت های تربیتی ارتباط تنگاتنگی دارد. به عبارت دیگر، او یک عالم است که از تخصص خود برای تربیت امت استفاده می کند. او دارای ویژگی های معلم یا مربی است که الگو می دهد. ظاهر او ساده، متواضع، مهربان به همه، صادق، قابل اعتماد است.
نام قریش شهاب در فهرست "500 مسلمان با نفوذ در جهان" گنجانده شده است. در سایت www.themuslim500.com، نام او به دلیل خدمات در توسعه علوم اسلامی در فعالیت های مختلف به ثبت رسیده است. آثار علمی او با زبان آسان نوشته شده و نام او به عنوان یک فعال دانشگاهی مصر بر توسعه دانش های قرآنی شناخته شده است.
برخی از آثار مهم او (به زبان اندونزیایی) عبارتند از:
- تفسیر المصباح (15 جلد)؛
- تفسیر اللباب؛ معانی، اهداف و درس هایی از سوره های قرآن (4 جلد)، 2012؛
- تفسیر موضوعی در خصوص مسایل امت، 1996؛
- تفسیر المنار، امتیازات و ضعف های آن، 1984؛
- اسماء الحسنی ر منظر قرآن، 1998؛
- سوال می کنید، قریش شهاب پاسخ می دهد؛ مسائل اسلامی
- فتاوای قریش شهاب در خصوص تفسیر قرآن، 1999؛
- یک اسلام، یک معضل، 1987؛
- فلسفه احکام اسلامی، 1987؛
- جایگاه زن در اسلام (وزارت دین)؛
- عملکرد و جایگاه وحی در زندگی اجتماعی، 1994؛
- حکایات و حکمت های زندگی، 1994؛
- مطالعات انتقادی تفسیر المنار، 1996؛
- حجاب از دیدگاه علماء و اندیشمندان معاصر، 2004؛
- منطق دین؛ جایگاه وحی و مرزهای عقل در اسلام، 2005؛
- عقلانیت قرآن؛ مطالعات انتقادی بر تفسیر المنار، 2006؛
- سنی - شیعه دست در دست هم دیگر! آیا امکان دارد؟ مطالعات آموزه ها و اندیشه ها، 2007؛
- قریش شهاب پاسخ می دهد؛ 1001 پرسش اسلامی که باید بدانید، 2008؛
- قرآن و معانی آن؛ ترجمه معنایی تالیف شده قریش شهاب، 2010؛
- سیره حضرت محمد (ص) از نگاه قرآن و احادیث صحیح، 2011؛
- قواعد، شرایط، و قوانینی که باید برای درک آیات قرآن بدانید، 2013؛
- گمشده ما: اخلاق، 2016.[1]
وب سایت: www.quraishshihab.com
مرکز مطالعات قرآنی (Pusat Studi Al-Quran مخفف PSQ)[2]
مرکز مطالعات قرآنی به طور رسمی در 18 سپتامبر 2004 در محوطه دانشگاهی دانشکده پزشکی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه اسلامی شریف هدایت الله تأسیس شد. در حدود دو کیلومتر مرکز مطالعات حدیث "دار السنه" وجود دارد.
ساختمان این مرکز چهار طبقه ساخته شده است. طبقه همکف به عنوان یک ساختمان چند منظوره استفاده می شود. طبقه دوم برای کارمندان و مدیران اختصاص داده شده است. طبقه سوم برای کتابخانه عمومی است و برای سالن نشست علمی مانند کلاس درسی و یا دوره آموزشی مورد بهره برداری قرار می گیرد. طبقه چهارم به عنوان خوابگاه برای شرکت کنندگان دوره آموزشی کادر تفسیر تهیه شده است.
هدف تاسیس تحقق ارزشهای قرآنی در یک جامعه پلورالیسم است که با اقدامات ذیل صورت می پذیرد:
- ترویج قرآن در جامعه پلورالیستی؛
- قرار دادن ارزش های اساسی قرآن به عنوان یک عامل در حل مسائل ملی؛
- توسعه روش مطالعات قرآن که مرتبط و هماهنگ با سایر رشته های علمی؛
- تولید کادرهای تفسیری برجسته؛
- بررسی انتقادی تفسیرهای کلاسیک و معاصر؛
- ایجاد همکاری با مراکز مطالعات قرآنی در داخل و خارج از کشور.
مبانی اصلی این مرکز عبارتند از:
- توحید: تمام برنامه های این مرکز بر اصل توحید استوار است، یعنی تعهد به یگانگی خداوند، پروردگار جهانیان؛
- انسانیت: اندیشه هر کس به عنوان یک انسان باید مورد احترام باشد و هر انسان دارای اندیشه مورد احترام است؛
- برادری و اخوت: تفاوت در گروه های قومی و نژادی، زبان، مکتب، مذهب و دین مانع ایجاد همبستگی نیست.
برنامه های آموزشی این مرکز در امور ذیل خلاصه می شود:
أ) تربیتی و آموزشی
- تربیت کادرهای تفسیری: یادگیری علوم تفسیر در دانشگاه های اسلامی هنوز مفسران واجد شرایط در حوزه های خود را به ارمغاد نیاورده است. این برنامه به طور خاص و منحصرا برای دانشجویان ارشد و دکترای رشته تفسیر به منظور تربیت و آماده سازی کادر های علما، به ویژه در زمینه تفسیر و علوم قرآنی طراحی شده است.
این مرکز برای مدت شش ماه به کاردهای تفسیری مستعد بورس تحصیلی می دهد. (80 نفر / 2 سال)
- دوره آموزشی برای اساتید و معلمان
یکی از نقاط ضعف یادگیری قرآنی در دانشگاه های اسلامی این است که اساتید حرفه ای وجود ندارد. این مرکز برای تضمین اساتید حرفه ای، تمرکز خود را بر ارائه دوره آموزشی و تربیتی برای استادان، معلمان و مبلغان کرده تا بتوانند با آگاهی، معارف و مفاهیم دقیق تر به جامعه آموزش دهند. (600 نفر / 2 سال)
- بیت القرآن: برنامه آموزشی و تربیتی ویژه حافظان قرآن برای سن 17 تا 30 سالگی در بیت القرآن به صورت خوابگاهی انجام می شود. این برنامه جهت توسعه بینش های علمی، مهارت ها، مدیریتی، ایجاد انگیزه و روحیه کارآفرینی حافظان منظور شده است. (80 نفر / 2 سال)
- حلقه تفسیر: برای اصلاح سوء تفاهم ها در تفسیر، این مرکز برنامه حلقه تفسیر را راه اندازی کرده است. این برنامه به ارائه آموزش و آگاهی درباره اسلام و مشکلات اجتماعی و مذهبی برای عموم مردم می پردازد.
ب) تحقیقات و توسعه مطالعات
- مسابقات کار علمی: نوشته های علمی در زمینه مطالعات قرآنی برای رفع تشنگی مردم از علوم و معارف قرآنی هنوز به اندازه کافی وجود ندارد. این برنامه جهت حفظ و ایجاد انگیزه به نوشتن آثار علمی در مورد مطالعات قرآن بر اساس تحقیق و پژوهشی منظور شده است.
- کتابخانه دیجیتال: این کتابخانه دیجیتال با همکاری کتابخانه دیجیتال اخلاص، به نخستین و کامل ترین کتابخانه قرآنی و تفسیری دیجیتالی و نسخه چاپی در اندونزی تبدیل خواهد شد. این برنامه انواع منابع و سرویس های مربوط به مطالعات تفسیر قرآن به صورت پویا، جامع و با کیفیت فراهم می کند.
ج) انتشارات و رسانه
- برنامه های رسانه ای (تی وی، رادیو، وب سایت و برنامه های دی وی دی): رسانه ها برای گسترش یادگیری قرآن و مفاهیم مرتبط با آن همچنان سنتی هستند. پیشرفت های تکنولوژیکی قادر به حمایت از تبلیغ برای گسترش و سرعت دستیابی به اهداف شده است. این برنامه یک راهنمای عملی برای آموزش اساتید و معلمان تفسیر و علوم قرآن است. شکل آن، طراحی ماژول ها برای آموزش مربیان در قالب صوتی، تصویری و صوتی – تصویری به عنوان یک راهنما است.
- مجله مطالعات قرآن: برای احیای یک سنت علمی مبتنی بر تحقیق در زمینه تفسیر و علوم قرآنی، به ابزاری در قالب مجله اختصاصی در این زمینه، نیاز دارد. این برنامه، با رویکردهای معاصر، مطالعات قرآن را به لحاظ نظری و عملی توسعه می دهد. شکل این است که یک مجله شش ماهه حاوی مقالات علمی درباره مطالعات تفسیر قرآن ایجاد شود. (12000 نسخه / 2 سال)
3. ماژول و کتاب درسی: ماژول های آموزشی و کتاب های درسی در تفسیر و علوم قرآنی در همه سطوح آموزش اسلامی هنوز دور از انتظار است تا توانایی تولید مفسران برجسته ای داشته باشد. این برنامه برای ایجاد یک راهنمای آموزشی جامع در نظر گرفته شده است.
4. وب سایت مرکز مطالعات قرآنی: این فعالیت ابزاری برای تبلیغ اسلامی با ارائه گنجینه های مطالعات قرآنی از طریق اینترنت است.
5. مجله آنلاین الف: تلاش می کند به مشکلات زندگی روزمره، به ویژه در مورد شیوه زندگی اسلامی پاسخی بدهد: http://www.alifmagz.com.
6. جلوگیری از رادیکالیزاسیون و تروریستی و ارائه مفاهیم صحیح از آیات مرتبط یه جهاد که از طریق همکاری با نیروی ضد تروریستی و وزارت دین و روانشناسان دانشگاه اندونزی (UI) به انجام رسیده است.
مدیر: پروفسور دکتر قریش شهاب
معاون: پروفسور دکتر نصرالدین عمر
سایت کامل مرکز:
نظر شما